Artykuły

Kamila Baturo

Spośród wszystkich szklanych pieczęci znajdywanych na nowożytnych stanowiskach archeologicznych na terenie Polski i przechowywanych w zbiorach muzealnych najczęściej spotyka się charakterystyczne pieczęcie z napisem „London”, różniące się wyraźnie od sygnatur producenckich stosowanych przez huty szkła w celu oznakowania ich wyrobów, czy też stempli prywatnych, na ogół zawierających monogramy lub herby. Dość często jest to jedyny typ szklanego stempla, jaki znajdywany jest w trakcie prac archeologicznych prowadzonych na danym stanowisku. Prawidłowość ta dotyczy też materiałów pochodzących z wykopalisk i nadzorów prowadzonych na terenie stolicy, i przechowywanych w zbiorach muzeów warszawskich.

Niemal we wszystkich zarejestrowanych przypadkach z wyjątkiem jednego, pieczęcie te pochodzą z flasz czworobocznych, typowych dla produkcji przypadającej na okres od II połowy XVIII do połowy XIX wieku. W przeciwieństwie do pieczęci producenckich stosowanych przez huty szkła, przybierających niekiedy kształt kwadratowy lub postać opaski umieszczanej poniżej wylewu butelki, stemple typu „London” są zawsze okrągłe i umieszczane były na poziomej części ramienia flaszy, w pobliżu krótkiej, lejkowatej szyjki.

Znacznie większą częstotliwość pojawiania się stempli z legendą „London” niż sygnatur związanych z hutami szkła uzasadniać można faktem, iż stanowiły one oznaczenie zawartości naczynia, spełniając rolę swoistej etykiety towarowej. Znakami wytwórni szkła sygnowano jedynie niewielką część butelek z poszczególnych partii, natomiast pieczęcie dotyczące zawartości umieszczano na każdej flaszy przeznaczonej na dany cel.

W materiałach pochodzących z badań archeologicznych prowadzonych na terenach centralnej i północnej Polski pojawiło się dotychczas około 30 różnych wariantów tych sygnatur, nie wliczając w to drobnych różnic między poszczególnymi przykładami tej samej wersji, spowodowanych wymianą matrycy lub deformacjami wywołanymi różnicą temperatur pomiędzy zastosowanym tłokiem pieczętnym, a gorącą masą szklaną.

Pomijając znaczne różnice w jakości wykonania liternictwa i grafiki na tłoku, pieczęcie te odznaczają się stałym repertuarem ikonograficznym. Składa się on z mniej lub bardziej poprawnie napisanego słowa „London” usytuowanego w układzie poziomym na środkowej części okrągłego pola, oraz trzech stosowanych wymiennie elementów – a mianowicie umieszczonej ponad napisem korony książęcej, margrabiowskiej lub szlacheckiej, poniżej napisu dwu- lub trzyliterowego monogramu oraz symbolu w postaci pentagramu, heksagramu, a niekiedy małej, pięcioramiennej gwiazdki. W zależności od stopnia staranności wykonania pieczęci, elementy te ujęte bywają w okrągłą obwódkę zarysowaną ciągłą lub kropkowaną linią.

Cały artykuł dostępny jest w nr 3/2024 "Szkła i ceramiki".  Zamów już teraz
 

Zdjęcie: Pieczęć „LONDON GG” z koroną i pentagramem, wykonana w „czarnym” szkle.