Artykuły

Muzealne sklepy cieszą się zawsze dużą popularnością wśród zwiedzających. W ich ofercie znajdują się magnesy, ołówki, notesy, płócienne torby i wiele innych przedmiotów, mniej lub bardziej związanych z profilem muzeum. Zawsze jednak warto zwrócić uwagę na półkę z książkami, bo często znajdziemy tam prawdziwie rarytasy.

Muzeum Narodowe we Wrocławiu przyzwyczaiło już swoich gości do bardzo bogatej oferty publikacji. Są wśród nich katalogi wystaw, monografie, albumy, również książki o sztuce pisane specjalnie dla najmłodszych.

We wrześniu 2024 roku na półkach księgarni MN we Wrocławiu pojawiła się kolejna, cenna i godna polecenia pozycja. Jest nią katalog wystawy Szklane życiorysy. Polskie projektantki szkła 1945-2020, która odbyła się w dniach 3.10.2023–14.01.2024. Jej bohaterkami były projektantki wzornictwa przemysłowego, często zapomniane, nieobecne w historii polskiego przemysłu szklarskiego, pomimo że w powojennej Polsce funkcjonowało ich bardzo dużo w tym zawodzie. Kuratorka wystawy - dr Barbara Banaś konsekwentnie zapełnia białe plamy historii polskiego designu. Jej autorstwa są cenione publikacje dotyczące twórczości i dokonań Ludwika Kiczury, Zbigniewa Horbowego, Jerzego Słuczan-Orkusza, Eryki Trzewik-Drost i Jana Sylwestra Drosta, Zygmunta Buksowicza i katowickiego „Steatytu” oraz dobrze znana kolekcjonerom i miłośnikom powojennego wzornictwa książka Polski New Look. Ceramika użytkowa lat 50. i 60. Do tej listy dołączył właśnie katalog towarzyszący wystawie Szklane życiorysy. Polskie projektantki szkła 1945-2020. Autorka kazała nam trochę na niego czekać, ale naprawdę było warto.

W publikacji dr Barbara Banaś przedstawia sylwetki 22 projektantek szkła. Są nimi: Wanda Zawidzka-Manteuffel, Halina Jastrzębowska-Sigmund, Janina Węcewicz-Macek, Eryka Trzewik-Drost, Regina Włodarczyk-Puchała, Stanisława Paczos, Barbara Urbańska-Miszczyk, Barbara Kaczmarek-Górska, Ewa Gerczuk-Moskaluk, Maria Słaboń, Barbara Świstacka, Stefania Rybus-Kujawa, Lucyna Pijaczewska, Monika Słuczan-Orkusz, Krystyna Szwarzer-Litwornia, Zofia Pasek, Zofia Szmyd-Ścisłowicz, Małgorzata Dajewska, Katarzyna Hałas, Agnieszka Leśniak-Banasiak, Aleksandra Kujawska i Agnieszka Bar. Wiele z nich związało całe życie zawodowe z jedną hutą, inne w zawodzie projektantki spędziły tylko kilka lat lub też nigdy nie zdecydowały się na stały angaż.

Eseje biograficzne wspomnianych artystek poprzedza obszerny rozdział „Od pionierki do freelancerki”, w której autorka nakreśla sytuację i rozwój polskiego przemysłu szklarskiego drugiej połowy XX w. Podkreśla ważną rolę w kształceniu przyszłych projektantek i projektantów szkła jaką odegrała Państwowa Wyższa Szkoła Sztuk Pięknych we Wrocławiu (obecnie Akademia Sztuk Pięknych), w której powstała odrębna specjalizacja w zakresie wzornictwa szkła. Opisana jest również działalność ważnych dla tego okresu hut szkła. Tekst uzupełniony został bogatym materiałem graficznym zawierającym archiwalne fotografie, szkice projektów, plakaty.

Na kolejnych prawie 300 stronach autorka przybliża nam postacie bohaterek wystawy. Poznajemy oczywiście ważne daty z ich życia, ale Barbara Banaś skupia się przede wszystkim na zagadnieniach związanych z ich twórczością i pracą projektantek w hucie szkła. Często, mimo bardzo dużych osiągnięć na polu wzornictwa, panie pozostawały w cieniu swoich kolegów. Silny charakter, osobowość, determinacja, talent, wiedza i umiejętności pozwoliły im mniej lub bardziej ułożyć sobie dobre relacje z pracownikami w hucie oraz wypracować swoją pozycję. Mimo to ich aktywność zawodowa była niemal nieznana lub rozpoznana wyrywkowo. Dlatego też – jak mówi Barbara Banaś, zarówno wystawa, jak i katalog pozwalają „przywrócić pamięć i wiedzę o wielu znakomitych osobowościach, interesujących projektach, które są z jednej strony wizualnym znakiem rozpoznawczym danej dekady, z drugiej zaś — co okazało się z perspektywy lat — dobrym, ponadczasowym wzorem użytkowym”. Projekty te możemy poznać dzięki zamieszczonym w katalogu wielu fotografiom zarówno „masowych”, użytkowych projektów poszczególnych artystek, jak również ich prac o charakterze unikatowym.

Podobno nie ocenia się książki po okładce, ale w tym przypadku należy wspomnieć o ogromnej staranności i dbałości wydawcy o stronę wizualną publikacji. Za projekt odpowiedzialna jest Joanna Jopkiewicz Grupa Projektor, która zadbała o wspaniałą oprawę graficzną katalogu, na którą składają się przemyślana szata graficzna, czytelny układ oraz oczywiście wspaniałe zdjęcia czołowych fotografów szkła.

O wysokiej wartości merytorycznej i dydaktycznej, harmonii estetycznej, łączącej elementy techniczne i projektowe świadczy przyznanie publikacji Szklane życiorysy. Polskie projektantki szkła (1945–2020) głównej nagrody w kategorii katalogi wystaw w 3. edycji konkursu Muzealna Książka Roku organizowanego przez Narodowy Instytut Muzeów. Uważam, że jest to nagroda w pełni zasłużona. Katalog Szklane życiorysy. Polskie projektantki szkła (1945–2020) powinien znaleźć się w każdej domowej bibliotece kolekcjonerów szkła i miłośników polskiego, powojennego wzornictwa.

Publikacja jest dostępna w Muzeum Narodowym we Wrocławiu oraz w sprzedaży online na stronie Muzeum. ▪