Artykuły

dr Stefania Żelasko (tekst), Lutosław Lichota (doradztwo technologiczne)

Pucharek ze szkła „dwuwarstwowego”, bezbarwno-czerwonego rubinu miedziowego z popiersiem Eskulapa z wyrzeźbionym precyzyjnym, wypukłym, tonowanym, ciętym rytowaniem popiersiem greckiego boga sztuki lekarskiej, to kolejny dolnośląski unikat technologiczny i rarytas kolekcjonerski z Kotliny Jeleniogórskiej. Pochodzi z schaffgotschowskiej huty szkła Carlsthal Glasfabrik w Carlsthal (obecnie Orle). Hutniczy półfabrykat został wyprodukowany w hucie szkła Josephinhütte Glasfabrik, Schreiberhau (obecnie Szklarska Poręba), a zdobienie wykonano w siebenhaarowskiej rzeźbiarni szkła, Glasschleiferei Carl F.W.H. Siebenhaar, Warmbrunn (obecnie Cieplice Zdrój).

Dla znawców szkła, o wartości historycznej szklanego obiektu decyduje jego unikatowość występowania, źródłowe odkrycie i ustalenie jego autorów oraz złożona, wieloetapowa technologia wytwórcza. Powyższe odnosi się także do przedmiotowego pucharka, rozpoznanego przez dr Stefanię Żelasko.

Super majstersztyk topiarski – uzyskanie ciemnowiśniowego szkła rubinu miedziowego przez dwukrotny wytop masy szklanej, a następnie przez termiczne przegłębienie barwy szkła słabozielonkawego na kolor ciemnowiśniowy.

Super majstersztyk hutniczy – uzyskanie czerwonego szkła rubinu miedziowego przez powlekanie z zewnątrz, po czym przez znaczące wielkościowo ścienienie barwnej powłoki, z koloru ciemnowiśniowego na kolor głębokiej czerwieni. Następnie sposobem podwójnego lejka i rozdmuchaniem porcji na wyrób uzyskuje się zewnętrzną powłokę o kolorze czerwonym.

Super majstersztyk grawerski – wyrzeźbienie popiersia Eskulapa precyzyjnym, wypukłym, tonowanym, ciętym rytowaniem. W języku niemieckich technologów szkła ta technika nazywa się Überfang-Hochrelief-Gravierung. Opis podstawowy technologii wytwórczej pucharka Schaffgotschowskie szklarskie przedsiębiorstwo posiadało w połowie XIX w. dwie huty szkła z rafineriami szkła: Josephinenhütte Glasfabrik w Szklarskiej Porębie oraz Carlsthal Glasfabrik w Orle. Ta ostatnia specjalizowała się między innymi w wytwarzaniu wielobarwnych, szklanych wałków służących do kilkuwarstwowego, hutniczego powlekania szkieł na gorąco. Stosowano wtedy w obu w/w hutach dwa sposoby powlekania szkła: od wewnątrz i z zewnątrz. W obu przypadkach wykorzystywano kawałki ze szklanych wałków, nazywane barwkami (zaś żargonowo capfkami) oraz hutniczą technikę podwójnego lejka. Można to wywnioskować z technologicznych skrótów myślowych, zawartych w osobistym, tajnym, niemieckojęzycznym, rękopiśmiennym receptarzu szkła Franza S.A. Pohla (1813–1884), który odpowiadał za sprawy techniczne, organizacyjne i wzornictwo w obu hutach.

Ta nakreślona poniżej schematycznie bardzo złożona i wieloetapowa procedura technologiczna zaliczała się i współcześnie nadal się zalicza do jednej z najtrudniejszych w historycznym, fabrycznym szklarstwie środkowoeuropejskim lat 1830–1850. Podstawowym warunkiem wytwarzania powlekanego hutniczo szkła, wizualnie „dwuwarstwowego” bezbarwno-czerwonego, a faktycznie technologicznie szkła czterowarstwowego bezbarwno-bezbarwno-czerwono-bezbarwnego jest uzyskanie przez cztery warstwy szkła, zgodnych ze sobą współczynników rozszerzalności cieplnej liniowej, aby powstały dwubarwny półfabrykat nie pękał po wystudzeniu i podczas dalszego zdobienia.

Cały artykuł dostępny jest w nr 3/2024 "Szkła i ceramiki".  Zamów już teraz

Zdjęcie: Widok ogólny pucharka – strona przednia (popiersie Eskulapa)